കശ്മീര് മുറിവില് ‘ഇന്ത്യ-പാക് യുദ്ധഭീതി
സയ്യിദ് സിനാന് പരുത്തിക്കോട്
2025-ലെ ഇന്ത്യ-പാകിസ്ഥാന് സംഘര്ഷം, ദക്ഷിണേഷ്യന് ഉപഭൂഖണ്ഡത്തിലെ ഏറ്റവും ഗുരുതരമായ സൈനിക-നയതന്ത്ര പ്രതിസന്ധികളിലൊന്നായി മാറിയിരിക്കുന്നു. ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ വേര് കശ്മീര് പ്രശ്നത്തിലാണ്, 1947-ലെ വിഭജനം മുതല് ഇന്ത്യയും പാകിസ്ഥാനും തമ്മിലുള്ള തര്ക്കത്തിന്റെ കേന്ദ്രബിന്ദു.
2025 ഏപ്രില് 23-ന് ജമ്മു കശ്മീരിലെ പഹല്ഗാമിലെ ബൈസരന് താഴ്വരയില് നടന്ന ഭീകരാക്രമണമാണ് ഈ പ്രതിസന്ധിയുടെ തിരി കൊളുത്തിയത്. 27 പേര് കൊല്ലപ്പെടുകയും 20-ലധികം പേര്ക്ക് പരിക്കേല്ക്കുകയും ചെയ്ത ഈ ആക്രമണം, ഇന്ത്യ-പാകിസ്ഥാന് ബന്ധത്തെ വീണ്ടും ഒരു യുദ്ധത്തിന്റെ വക്കിലെത്തിച്ചു. ബൈസരന് ആക്രമണത്തിന്റെ ഉത്തരവാദിത്തം ദി റെസിസ്റ്റന്സ് ഫ്രണ്ട് ടിആര്എഫ് ഏറ്റെടുത്തു. ഇത് ജെയ്ഷെ-ഇ-മുഹമ്മദിന്റെ ഒരു ശാഖയാണെന്ന് ഇന്ത്യ ആരോപിക്കുന്നു. ഇന്ത്യ, പാകിസ്ഥാന്റെ ഇന്റര്-സര്വീസസ് ഇന്റലിജന്സ് (ഐ.എസ്.ഐ) ഈ ആക്രമണത്തിന് പിന്തുണ നല്കിയതായി ആരോപിച്ചു.
പാകിസ്ഥാന് ഈ ആരോപണങ്ങള് നിഷേധിച്ചെങ്കിലും, ഇന്ത്യയുടെ പ്രതികരണം വേഗത്തിലായിരുന്നു. ഏപ്രില് 24-ന്, ഇന്ത്യ പാക് നയതന്ത്രജ്ഞരെ പുറത്താക്കി, വിസാ സേവനങ്ങള് നിര്ത്തിവച്ചു, അതിര്ത്തികള് അടച്ചു. 1960-ലെ സിന്ധു നദീജല ഉടമ്പടിയില് നിന്ന് പിന്മാറ്റം പ്രഖ്യാപിച്ചതാണ് ഏറ്റവും ഗുരുതരമായ നടപടി. നിയന്ത്രണ രേഖയില് ഏപ്രില് 24 മുതല് ഇന്ത്യയും പാകിസ്ഥാനും തമ്മില് ആയുധ ഏറ്റുമുട്ടലുകള് ആരംഭിച്ചു.
പരസ്പരം ഉപയോഗിച്ച മോര്ട്ടാറുകളും ആര്ട്ടിലറികളും 2003-ലെ വെടിനിര്ത്തല് കരാര് ലംഘിച്ചു. ഇന്ത്യ, കുപ്വാര, പൂഞ്ച്, രജൗരി എന്നിവിടങ്ങളില് പാക് സൈന്യം ആക്രമണം നടത്തിയതായി ആരോപിച്ചു, അതേസമയം പാകിസ്ഥാന്, ഇന്ത്യന് സൈന്യം സിവിലിയന് പ്രദേശങ്ങള് ലക്ഷ്യമിട്ടതായി അവകാശപ്പെട്ടു. ഈ ഏറ്റുമുട്ടലുകള്, രണ്ട് രാജ്യങ്ങളിലെയും മാധ്യമങ്ങളിലും എക്സ് ത പോലുള്ള സോഷ്യല് മീഡിയ പ്ലാറ്റ്ഫോമുകളിലും വലിയ ചര്ച്ചയായി.
2025 മെയ് 7-ന്, ഇന്ത്യ ‘ഓപ്പറേഷന് സിന്ദൂര്’ എന്ന കോഡ്നാമത്തില് പാകിസ്ഥാനിലും പാക്-നിയന്ത്രിത കശ്മീരിലും മിസൈല് ആക്രമണങ്ങള് നടത്തി. ജെയ്ഷെ-ഇ-മുഹമ്മദ്, ലഷ്കര്-ഇ-ത്വയ്ബ തുടങ്ങിയ ഭീകര സംഘടനകളുടെ പരിശീലന ക്യാമ്പുകള് ലക്ഷ്യമിട്ടാണ് ആക്രമണമെന്ന് ഇന്ത്യ വാദിച്ചു. കോട്ലി, ബഹവല്പൂര്, മുരിദ്കെ, ബാഗ്, മുസഫറാബാദ് എന്നിവിടങ്ങളില് ആക്രമണം നടന്നു.
എന്നാല്, പാകിസ്ഥാന്, ഇന്ത്യ സിവിലിയന് പ്രദേശങ്ങള്, മോസ്കുകള്, ആശുപത്രികള് എന്നിവ ലക്ഷ്യമിട്ടതായി ആരോപിച്ചു, 31 സിവിലിയന്മാര് കൊല്ലപ്പെട്ടുവെന്നും 100-ലധികം പേര്ക്ക് പരിക്കേറ്റുവെന്നും അവകാശപ്പെട്ടു. പാകിസ്ഥാന്, ഇന്ത്യയുടെ ആക്രമണങ്ങളെ ‘യുദ്ധപ്രവൃത്തി’ എന്ന് വിശേഷിപ്പിച്ച്, ‘ഓപ്പറേഷന് ഫലക്’ എന്ന പേര് നല്കി പ്രത്യാക്രമണം നടത്തി. ജമ്മു കശ്മീരിലെ ഇന്ത്യന് സൈനിക താവളങ്ങള് ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ള ഈ ആക്രമണങ്ങളില്, മൂന്ന് ഇന്ത്യന് സിവിലിയന്മാര് കൊല്ലപ്പെട്ടതായി ഇന്ത്യ പറഞ്ഞു.
പാകിസ്ഥാന്, രണ്ട് ഇന്ത്യന് ജെറ്റുകള് വെടിവെച്ചിട്ടതായും, ഇന്ത്യന് അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങള്ക്ക് കേടുപാടുകള് വരുത്തിയതായും അവകാശപ്പെട്ടു. ഇന്റര്നാഷണല് ഇന്സ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഫോര് സ്ട്രാറ്റജിക് സ്റ്റഡീസിന്റെ റിപ്പോര്ട്ട് പ്രകാരം, ഈ ഏറ്റുമുട്ടലുകള് 2003-ന് ശേഷമുള്ള ഏറ്റവും ഗുരുതരമായ സൈനിക സംഘര്ഷമാണ്.
ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ ചരിത്രപരമായ പശ്ചാത്തലം 1947-ലെ വിഭജനത്തിലേക്ക് പോകുന്നു. കശ്മീര് പ്രദേശത്തിന്റെ അവകാശത്തെച്ചൊല്ലി ഇന്ത്യയും പാകിസ്ഥാനും 1947, 1965, 1971, 1999 എന്നീ വര്ഷങ്ങളില് യുദ്ധം ചെയ്തു.
2019-ലെ പുല്വാമ ആക്രമണത്തിന് ശേഷം ഇന്ത്യ നടത്തിയ ബാലാകോട്ട് വ്യോമാക്രമണം, 2025-ലെ സംഘര്ഷവുമായി സാമ്യം പുലര്ത്തുന്നു. 2019-ല്, ഇന്ത്യ പാകിസ്ഥാനിലെ ഭീകര കേന്ദ്രങ്ങള് ആക്രമിച്ചപ്പോള്, പാകിസ്ഥാന് പ്രത്യാക്രമണം നടത്തുകയും ഒരു ഇന്ത്യന് പൈലറ്റിനെ പിടികൂടുകയും ചെയ്തിരുന്നു. 2025-ലെ സംഘര്ഷം, ആണവായുധ ശേഷി കണക്കിലെടുക്കുമ്പോള്, കൂടുതല് അപകടകരമാണ്.
പാകിസ്ഥാന്റെ സാമ്പത്തികവും രാഷ്ട്രീയവുമായ അസ്ഥിരത, ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ ഫലത്തെ സ്വാധീനിക്കുന്ന പ്രധാന ഘടകമാണ്. 2022-ന് ശേഷം, പാകിസ്ഥാന് സാമ്പത്തിക പ്രതിസന്ധിയിലാണ്. 2022-ലെ വെള്ളപ്പൊക്കം, 2023-ലെ ഭൂകമ്പം, തൊഴിലില്ലായ്മ, കറന്സി മൂല്യത്തകര്ച്ച എന്നിവ പാകിസ്ഥാനെ ദുര്ബലമാക്കി. സിന്ധു നദീജല ഉടമ്പടി റദ്ദാക്കല്, പാകിസ്ഥാന്റെ കൃഷിയെയും ജലവിതരണത്തെയും പ്രതികൂലമായി ബാധിക്കും. ബിലാവല് ഭൂട്ടോ, ഈ റദ്ദാക്കല് ‘ചോരയൊഴുക്കിലേക്ക്’ നയിക്കുമെന്ന് മുന്നറിയിപ്പ് നല്കി.
ഇന്ത്യ, തന്റെ സൈനിക ശക്തിയും നയതന്ത്ര സ്വാധീനവും ഉപയോഗിച്ച്, പാകിസ്ഥാനെ സമ്മര്ദ്ദത്തിലാക്കുന്നു. 2023-ന് ശേഷം, ഇന്ത്യയുടെ ജിഡിപി 7.5% വളര്ച്ച നേടിയപ്പോള്, പാകിസ്ഥാന്റെ ജിഡിപി വളര്ച്ച 2% ല് താഴെയാണ്. ഇന്ത്യയുടെ ബ്രഹ്മോസ് മിസൈലുകള്, റഫാല് ജെറ്റുകള്, ട400 പ്രതിരോധ സംവിധാനം എന്നിവ, പാകിസ്ഥാന്റെ എ16, ഖഎ17 ജെറ്റുകള്ക്കും ചൈനീസ്-നിര്മിത മിസൈലുകള്ക്കും മേല്ക്കൈ നല്കുന്നു. എന്നാല്, പാകിസ്ഥാന്റെ ആണവായുധ ശേഷി, ഏത് സംഘര്ഷത്തെയും അപകടകരമാക്കുന്നുണ്ട്.
ആഗോള സമൂഹം ഈ സംഘര്ഷത്തെ ഗൗരവത്തോടെ വീക്ഷിക്കേണ്ടതുണ്ട്. യുഎസ്, യുകെ, ടര്ക്കി, യുഎന് തുടങ്ങിയവ മധ്യസ്ഥതയ്ക്ക് തയ്യാറാണെന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചു. എന്നാല്, ഇന്റര്നാഷണല് ക്രൈസിസ് ഗ്രൂപ്പിന്റെ പ്രവീണ് ഡോന്തി, യുഎസിന്റെ ‘നിഷ്ഠപൂര്വമായ ഇടപെടല്’ ഇല്ലാതെ മധ്യസ്ഥത വിജയിക്കില്ലെന്ന് വാദിക്കുന്നു. ചൈന, പാകിസ്ഥാന്റെ സഖ്യകക്ഷിയായി, ഇന്ത്യയുടെ ആക്രമണങ്ങളെ വിമര്ശിച്ചു, അതേസമയം റഷ്യ, ഇന്ത്യയുമായുള്ള തന്ത്രപരമായ ബന്ധം കണക്കിലെടുത്ത്, നിഷ്പക്ഷ നിലപാട് സ്വീകരിച്ചു വരുന്നു.
ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ മനുഷ്യാവകാശ പ്രത്യാഘാതങ്ങള് ഗുരുതരമാണ്. കശ്മീരില്, സിവിലിയന്മാര് ഭീകരാക്രമണങ്ങളുടെയും സൈനിക ഏറ്റുമുട്ടലുകളുടെയും ഇരകളാണ്. ഹ്യൂമന് റൈറ്റ്സ് വാച്ചിന്റെ റിപ്പോര്ട്ട് പ്രകാരം, 2025-ലെ സംഘര്ഷത്തില് 50-ലധികം സിവിലിയന്മാര് കൊല്ലപ്പെട്ടു. പാക്-നിയന്ത്രിത കശ്മീരില്, ഇന്ത്യയുടെ മിസൈല് ആക്രമണങ്ങള് മൂലം 200-ലധികം പേര് വീടുകള് നഷ്ടപ്പെട്ടു. ഇന്ത്യ, കശ്മീര് താഴ്വരയില് ഇന്റര്നെറ്റ് നിയന്ത്രണങ്ങള് ഏര്പ്പെടുത്തി, ഇത് മനുഷ്യാവകാശ ലംഘനമാണെന്ന് ആംനസ്റ്റി ഇന്റര്നാഷണല് വിമര്ശിച്ചു.
സോഷ്യല് മീഡിയ, പ്രത്യേകിച്ച് ത, ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ പ്രചാരണ മുഖമായി മാറി. ഇന്ത്യന് യൂസര്മാര്, സൈനിക നടപടികളെ ‘തീവ്രവാദത്തിനെതിരായ പോരാട്ടം’ എന്ന് വാഴ്ത്തുമ്പോള്, പാകിസ്ഥാനില്, ഇന്ത്യയുടെ ആക്രമണങ്ങളെ ‘അധിനിവേശം’ എന്ന് ചിത്രീകരിക്കുന്നു. തലെ പോസ്റ്റുകള്, ചരിത്രപരമായ യുദ്ധങ്ങളും, ആണവ ഭീഷണിയും ചര്ച്ച ചെയ്യുന്നു. ഇന്ത്യയില്, കശ്മീരിലെ സുരക്ഷാ വീഴ്ചകളെ വിമര്ശിക്കുന്നവര്, ‘ആഭ്യന്തര വിശകലനം’ ആവശ്യപ്പെടുന്നത്.
ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ സാമ്പത്തിക പ്രത്യാഘാതങ്ങള് വലുതാണ്. ഇന്ത്യയുടെ ഓഹരി വിപണി, പ്രത്യേകിച്ച് പ്രതിരോധ, ഊര്ജ മേഖലകള്, 5% വളര്ച്ച കണ്ടു. എന്നാല്, പാകിസ്ഥാന്റെ ഗടഋ100 സൂചിക 12% ഇടിഞ്ഞു.
സിന്ധു നദീജല ഉടമ്പടി റദ്ദാക്കല്, പാകിസ്ഥാന്റെ പഞ്ചാബ്, സിന്ധ് പ്രവിശ്യകളിലെ കൃഷിയെ തകര്ക്കും. ലോക ബാങ്കിന്റെ റിപ്പോര്ട്ട് പ്രകാരം, പാകിസ്ഥാന്റെ 40% ജലവിതരണം സിന്ധു നദിയെ ആശ്രയിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയും, യുദ്ധചെലവുകള് മൂലം 2025-26 ബജറ്റില് 10% വര്ധനവ് മാത്രമാണ് പ്രതീക്ഷിക്കുന്നത്.
ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ തന്ത്രപരമായ ലക്ഷ്യങ്ങള് ഇരുരാജ്യങ്ങള്ക്കും വ്യത്യസ്തമാണ്. ഇന്ത്യ, കശ്മീരിലെ ഭീകരവാദത്തെ അവസാനിപ്പിക്കാനും, പാകിസ്ഥാനെ നയതന്ത്രപരമായി ഒറ്റപ്പെടുത്താനും ശ്രമിക്കുന്നു. പാകിസ്ഥാന്, കശ്മീര് വിഷയം അന്താരാഷ്ട്രവല്ക്കരിക്കാനും, ഇന്ത്യയുടെ ആക്രമണങ്ങളെ ‘അന്യായമായി’ ചിത്രീകരിച്ച് ആഗോള പിന്തുണ നേടാനും ശ്രമിക്കുന്നു. എന്നാല്, ഇരുരാജ്യങ്ങളും, ആണവായുധങ്ങളുടെ ഉപയോഗമാണ് ‘അവസാന മാര്ഗമായി കണക്കുകൂട്ടുന്നത്.
നിലവില്, ഈ സംഘര്ഷം ഒരു പൂര്ണ യുദ്ധത്തിലേക്ക് വഴിമാറിയിട്ടില്ല. എന്നാല്, പരസ്പര ആക്രമണങ്ങളും ആരോപണങ്ങളും തുടരുന്നു.
ഇന്ത്യയുടെ പ്രതിരോധ മന്ത്രി രാജ്നാഥ് സിംഗ്, ‘തീവ്രവാദത്തിനെതിരായ പോരാട്ടം’ തുടരുമെന്ന് പ്രഖ്യാപിച്ചു. പാകിസ്ഥാന് പ്രധാനമന്ത്രി ഷെബാസ് ഷെരീഫ്, ‘ഇന്ത്യയുടെ ആക്രമണങ്ങള്ക്ക് കണക്ക് തീര്ക്കും’ എന്ന് പ്രതിജ്ഞയെടുത്തു. റിട്ട. ലെഫ്റ്റനന്റ് ജനറല് കെ.ജെ.എസ്. ധില്ലന്, ഇന്ത്യയുടെ ആക്രമണങ്ങള് ‘ന്യായമാണ്’ എന്ന് വാദിച്ചപ്പോള്, പാകിസ്ഥാന്റെ പ്രതിരോധ മന്ത്രി ഖ്വാജ മുഹമ്മദ് ആസിഫ്, ‘എല്ലാ മാര്ഗങ്ങളും’ ഉപയോഗിക്കുമെന്ന് മുന്നറിയിപ്പ് നല്കി.
കശ്മീര് താഴ്വരയിലെ സിവിലിയന്മാര്, ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ ഇരകളാണ്. 2025-ലെ ആക്രമണങ്ങള്, വിനോദസഞ്ചാരം, വ്യാപാരം, വിദ്യാഭ്യാസം എന്നിവയെ തകര്ത്തു. പഹല്ഗാം, ശ്രീനഗര്, ഗുല്മാര്ഗ് തുടങ്ങിയ വിനോദസഞ്ചാര കേന്ദ്രങ്ങള് ശൂന്യമാണ്. പാക്-നിയന്ത്രിത കശ്മീരില്, മുസഫറാബാദ്, ബാഗ് തുടങ്ങിയ നഗരങ്ങള്, മിസൈല് ആക്രമണങ്ങളുടെ ഭീതിയിലാണ്. യുഎന് റിപ്പോര്ട്ട് പ്രകാരം, 10,000-ത്തിലധികം ആളുകളാണ് അഭയാര്ത്ഥികളായത്.
ഈ സംഘര്ഷത്തിന്റെ ആണവ വശം, ആഗോള ശ്രദ്ധ ആകര്ഷിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയും പാകിസ്ഥാനും 160-180 ആണവായുധങ്ങള് വീതം കൈവശം വച്ചിരിക്കുന്നത്. ഒരു പരിമിത ആണവ യുദ്ധം പോലും, ലക്ഷക്കണക്കിന് മരണങ്ങള്ക്കും, ആഗോള സാമ്പത്തിക തകര്ഛയ്ക്കും, ‘ന്യൂക്ലിയര് വിന്റര്’ എന്ന പ്രതിഭാസത്തിനും കാരണമാകുമെന്ന് സ്റ്റോക്ക്ഹോം ഇന്റര്നാഷണല് പീസ് റിസര്ച്ച് ഇന്സ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് മുന്നറിയിപ്പ് നല്കുന്നു. ഇതിനാല്, ആഗോള നേതാക്കള്, ഈ സംഘര്ഷം നിയന്ത്രിക്കാന് ശ്രമിക്കുന്നുണ്ട്.
നയതന്ത്ര മാര്ഗങ്ങള് വഴി പിരിമുറുക്കം കുറയ്ക്കേണ്ടത് അനിവാര്യമാണ്. 1999-ലെ ലാഹോര് ഉടമ്പടി, 2003-ലെ വെടിനിര്ത്തല് കരാര് എന്നിവ, സമാധാന സാധ്യതകള് തെളിയിച്ചിട്ടുണ്ട്. എന്നാല്, 2025-ലെ സംഘര്ഷം, ഇരുരാജ്യങ്ങളുടെയും കടുത്ത ദേശീയവാദ നിലപാടുകള് മൂലം സങ്കീര്ണമാണ്. ഇന്ത്യ, കശ്മീര് ‘അവിഭാജ്യ ഭാഗം’ എന്ന് വാദിക്കുമ്പോള്, പാകിസ്ഥാന്, യുഎന് പ്രമേയങ്ങള് അനുസരിച്ച് ‘സ്വയംനിര്ണയാവകാശം’ ആവശ്യപ്പെടുന്നു.
ഈ സംഘര്ഷം, കശ്മീര് പ്രശ്നത്തിന്റെ പരിഹാരമില്ലായ്മയെ വെളിവാക്കുന്നു. 1947 മുതല്, കശ്മീര്, ഇന്ത്യ-പാകിസ്ഥാന് ബന്ധത്തിന്റെ ‘അപകടകരമായ മുറിവ്’ ആയി തുടരുന്നു. 370-ാം അനുച്ഛേദം റദ്ദാക്കിയ 2019-ന് ശേഷം, ഇന്ത്യ, കശ്മീരിന്റെ ‘പൂര്ണ സംയോജനം’ നടപ്പാക്കിയെങ്കിലും, പ്രാദേശിക പ്രതിഷേധങ്ങളും ഭീകരവാദവും തുടരുന്നു.
പാകിസ്ഥാന്, കശ്മീര് വിഷയത്തെ അന്താരാഷ്ട്രവല്ക്കരിക്കാന് ശ്രമിക്കുന്നു, എന്നാല്, ആഗോള ശക്തികളുടെ പിന്തുണ പരിമിതമാണ്. ഈ പ്രതിസന്ധിയുടെ ഭാവി, ഇരുരാജ്യങ്ങളുടെ നേതൃത്വത്തിന്റെ തീരുമാനങ്ങളെ ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇന്ത്യയുടെ പ്രധാനമന്ത്രി നരേന്ദ്ര മോദി, ‘തീവ്രവാദത്തോട് സന്ധിയില്ല’ എന്ന് ആവര്ത്തിക്കുമ്പോള്, പാകിസ്ഥാന്, ‘സ്വയം പ്രതിരോധം’ എന്ന നിലപാടില് ഉറച്ചുനില്ക്കുന്നു. യുഎന് സെക്രട്ടറി ജനറല്, ‘എല്ലാ കക്ഷികളും സംയമനം പാലിക്കണം’ എന്ന് ആവശ്യപ്പെട്ടു. എന്നാല്, നയതന്ത്ര ചര്ച്ചകള് ഇല്ലാതെ, ഈ സംഘര്ഷം കൂടുതല് രൂക്ഷമാകാനാണ് സാധ്യത.
Highlights: Fear of ‘India-Pakistan war’ looms over Kashmir